An ninh phi truyền thống: một khái niệm mới

“An ninh phi truyền thống” là một khái niệm mới xuất hiện và được bàn đến khá nhiều trong thời gian gần đây. Đây là mối quan tâm lớn của các quốc gia dân tộc trên thế giới, là một trong những chủ đề quan trọng trong nhiều diễn đàn quốc tế, trong nội dung của các quan hệ song phương, đa phương và được nhiều nhà khoa học quan tâm nghiên cứu.

Sau Chiến tranh lạnh, xu thế toàn cầu hóa phát triển mạnh mẽ, thế giới bước vào giai đoạn trong đó xu thế hợp tác và phát triển kinh tế là chủ yếu đã và đang mang đến sự phồn thịnh cho nhiều quốc gia, khu vực. Tuy nhiên, quá trình hợp tác, hội nhập này cũng làm nảy sinh nhiều vấn đề mới, đe dọa đến an ninh, chủ quyền của các quốc gia dân tộc và cuộc sống của con người. Khái niệm an ninh phi truyền thống ra đời trong bối cảnh đó và được sử dụng rộng rãi, phổ biến trên nhiều diễn đàn quốc tế về các vấn đề, từ chính trị, an ninh, quốc phòng đến kinh tế, xã hội trong chiến lược quốc phòng, an ninh của nhiều quốc gia dân tộc, cũng như trong hợp tác an ninh của nhiều khu vực và thế giới, sau khi diễn ra sự kiện khủng bố ngày 11-9-2001 ở Mỹ. 

Tuy nhiên, cho đến nay, việc nhận thức và xác định những vấn đề “an ninh phi truyền thống” vẫn chưa có sự thống nhất. Một số nghiên cứu viện dẫn quan niệm của Liên hợp quốc về vấn đề an ninh phi truyền thống trong 7 lĩnh vực chính: kinh tế, lương thực, sức khỏe, môi trường, con người, cộng đồng và chính trị. Có nghiên cứu quy vấn đề an ninh phi truyền thống vào 5 lĩnh vực cơ bản: kinh tế, môi trường, xã hội, chính trị và văn hóa. Một quan điểm khác phân chia an ninh phi truyền thống thành 6 nhóm chính: ô nhiễm môi trường, tình trạng thiếu hụt tài nguyên, tội phạm xuyên quốc gia, nạn khủng bố, dịch bệnh truyền nhiễm và  thảm họa địa chất.

Năm 2002, Hội nghị thượng đỉnh lần thứ 6 giữa các nước ASEAN và Trung Quốc tại Phnôm Pênh (Cam-pu-chia) đã ra Tuyên bố chung ASEAN - Trung Quốc về hợp tác trên lĩnh vực an ninh phi truyền thống, xác định an ninh phi truyền thống là những vấn đề: tội phạm xuyên quốc gia, khủng bố, ma túy, buôn bán phụ nữ và trẻ em, buôn lậu vũ khí, rửa tiền, tội phạm kinh tế quốc tế, tội phạm công nghệ cao.

Các quan niệm nêu trên dù không hoàn toàn giống nhau, nhưng đã cố gắng xác định các vấn đề an ninh phi truyền thống, để qua đó thấy được sự khác biệt với vấn đề an ninh truyền thống. Tuy nhiên, trong thời đại toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế sâu rộng hiện nay, các mối quan hệ, các mặt của đời sống xã hội ngày càng gắn bó chặt chẽ với nhau, thâm nhập, đan xen, tác động và ảnh hưởng lẫn nhau.

Vì thế, khái niệm an ninh và khái niệm quốc phòng cũng được mở rộng hơn; trong nhiệm vụ quốc phòng có yếu tố nhiệm vụ an ninh, trong nhiệm vụ an ninh cũng có yếu tố nhiệm vụ quốc phòng, cả quốc phòng và an ninh đều nhằm thực hiện thắng lợi mục tiêu, nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc. Trong bối cảnh đó, việc tách biệt đâu là vấn đề an ninh truyền thống và đâu là an ninh phi truyền thống cũng chỉ mang tính tương đối bởi sự đan xen, chồng lấn nội dung giữa chúng. Chẳng hạn, sự khủng hoảng, cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên, nguồn nguyên liệu, đặc biệt là năng lượng, đã dẫn đến các cuộc tranh đoạt tài nguyên, và, trong không ít trường hợp, vũ lực đã được sử dụng để phân thắng, bại. Tội phạm công nghệ cao không chỉ tấn công vào hệ thống các lĩnh vực kinh tế, tài chính… mà còn thâm nhập vào các lĩnh vực chính trị, tư tưởng, quân sự, quốc phòng. Những biến động chính trị, bạo loạn, xung đột dẫn đến lật đổ chế độ, ở một số nước Phi và Trung Đông vừa qua, bắt nguồn từ những lời kêu gọi được truyền đi trên các trang mạng xã hội. Người ta đã nói đến các cụm từ: "cách mạng xã hội trên In-tơ-nét", "cách mạng từ In-tơ-nét" như là đặc điểm nổi bật của tình trạng biến động, bạo loạn này. 

Khái niệm an ninh phi truyền thống với những nội dung cụ thể của nó, rõ ràng mang tính chất “động”, cùng với thời gian, nội hàm của nó có thể còn được mở rộng hơn. Do vậy, không phải ngẫu nhiên mà cách đặt vấn đề an ninh phi truyền thống của các quốc gia, khu vực và cộng đồng có những điểm khác nhau nhất định. Việc khuôn những vấn đề cụ thể nào đó trong nội hàm của vấn đề an ninh phi truyền thống như các nhận thức trên đều mang ý nghĩa tương đối, nhằm phục vụ cho việc hoạch định, xây dựng chính sách, chiến lược an ninh của đất nước và những cam kết an ninh song phương, đa phương trong hợp tác, liên kết quốc tế nhất định.