ĐỊNH HƯỚNG MỚI

Gần đây trên mạng xã hội xuất hiện nhiều ý kiến khác nhau về vấn đề  định hướng giá trị nghề nghiệp cho sinh viên. Một số ý kiến còn cho rằng việc định hướng giá trị nghề nghiệp cho sinh viên ở nước ta hiện nay chưa được coi trọng đúng mức dẫn tới tình trạng “thừa thầy, thiếu thợ”, sinh viên ra trường không kiếm được việc làm.v.v.. Bài viết dưới đây, góp thêm một cách nhìn về vấn đề này.

                                                    

                                    Ngày nay dưới tác động của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại cùng với quá trình toàn cầu hóa, hội nhập kinh tế quốc tế, tình hình kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội trên thế giới và khu vực nói chung cũng như ở nước ta nói riêng đã và đang có những biến chuyển nhanh chóng và mạnh mẽ. Sự biến đổi và những biến động nhanh chóng của mọi mặt đời sống xã hội đã tác động sâu sắc tới hệ thống giá trị, thang giá trị và định hướng giá trị, trong đó có định hướng giá trị nghề nghiệp cho sinh viên các trường đại học, cao đẳng.

Định hướng giá trị nghề nghiệp cho sinh viên các trường đại học, cao đẳng hiểu một cách khái quát chính là quá trình tác động qua lại nhiều chiều nhằm giúp sinh viên nhận thức, chiếm lĩnh các giá trị, thang giá trị, thước đo giá trị nghề nghiệp của các ngành học mà mình đang theo học để tất cả chúng trở thành nhu cầu không thể thiếu được trong cuộc sống, cũng như trong nghề nghiệp tương lai của mỗi sinh viên. Nói đến định hướng giá trị nghề nghiệp của sinh viên là nói đến quá trình lựa chọn, xác định nghề phù hợp với năng lực, trí tuệ và thể lực của mỗi người học. Quá trình này không chỉ diễn ra trước khi người học thi đỗ vào các trường đại học, cao đẳng mà còn diễn ra trong suốt tiến trình học tập, rèn luyện tại nhà trường để củng cố vững chắc nghề nghiệp mà bản thân mỗi người đã lựa chọn. Định hướng giá trị nghề nghiệp của sinh viên bao gồm 3 yếu tố cơ bản là: nhận thức của sinh viên về giá trị nghề nghiệp (giá trị của ngành nghề mà mình đang theo học và mong muốn được làm sau khi ra trường); thái độ của sinh viên đối với nghề và hành động được sinh viên lựa chọn, thực hiện để tạo nên giá trị nghề nghiệp đó.

Thực tiễn cho thấy cùng với sự phát triển mạnh mẽ của hệ thống các trường đại học hiện nay, người học sau khi tốt nghiệp phổ thông trung học có rất nhiều sự lựa chọn trong việc xác định ngành nghề theo học cho phù hợp với sở thích và năng lực của mình. Đại đa số người học đã chủ động và có trách nhiệm trong việc lựa chọn nghề, có ý thức nghề nghiệp rõ ràng, có lòng say mê hứng thú với ngành nghề mà mình đã lựa chọn. Tuy vậy, bên cạnh đó vẫn còn có một bộ phận người học ngay từ bước khởi đầu đã không có được định hướng nghề nghiệp đúng đắn. Họ đăng ký thi vào một số ngành học không phải từ sự say mê, hứng thú và những nhận thức đầy đủ về ngành học đó mà xuất phát từ nhiều lí do khác nhau như: do sức ép của gia đình; do có điều kiện thuận lợi để xin việc sau khi ra trường đối với ngành đang đăng ký; do tác động của bạn bè; đăng ký theo phong trào… Chính điều đó đã làm cho thái độ đối với nghề nghiệp và sự lựa chọn những hành động để thực hiện các giá trị nghề nghiệp của họ không thật sự đầy đủ, thiếu vững chắc. Đứng trước những tác động thường xuyên, liên tục của những biến đổi tình hình kinh tế, chính trị, xã hội trong nước, trước sự tác động tiêu cực của mặt trái kinh tế thị trường và những yếu tố không thuận lợi khác, họ dễ hoang mang, dao động từ đó thiếu tích cực, tự giác trong học tập, tu dưỡng rèn luyện, thiếu niềm tin và động lực phấn đấu vào tương lai nghề nghiệp của mình. Thực trạng việc lựa chọn ngành nghề của người học với những tồn tại nói trên rõ ràng đang đặt ra đòi hỏi cần phải tiếp tục làm tốt hơn nữa việc định hướng giá trị nghề nghiệp cho sinh viên trong quá trình họ tham gia học tập, rèn luyện ở các trường đại học, cao đẳng. Đây là trách nhiệm của toàn xã hội song trước hết và trực tiếp là của đội ngũ những người làm công tác quản lý, giáo dục - đào tạo ở các đại học, cao đẳng trong cả nước. Trong thời gian tới, để việc định hướng giá trị nghề nghiệp cho sinh viên được tiến hành có hiệu quả hơn thiết nghĩ cần tập trung thực hiện tốt một số giải pháp cơ bản sau:

Một là, tập trung đổi mới, nâng cao chất lượng giáo dục định hướng giá trị nghề nghiệp cho sinh viên trong quá trình đào tạo ở nhà trường

 Đổi mới, nâng cao chất lượng giáo dục định hướng giá trị nghề nghiệp là giải pháp có ý nghĩa quan trọng hàng đầu trong quá trình định hướng nghề nghiệp cho sinh viên ở các trường đại học và cao đẳng. Đây là con đường giúp người học nhận thức sâu sắc, đúng đắn giá trị nghề nghiệp của từng lĩnh vực mà mình đang theo học. Trên cơ sở đó người học thấy rõ trách nhiệm và nghĩa vụ của mình trong việc lĩnh hội tri thức, tích luỹ kinh nghiệm, nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ, hình thành các phẩm chất nhân cách đáp ứng yêu cầu, đòi hỏi của nghề nghiệp và xã hội.

Quá trình đổi mới, nâng cao chất lượng giáo dục định hướng giá trị nghề nghiệp cần bảo đảm tính hệ thống, đồng bộ và toàn diện. Trong đó, cần tập trung làm tốt việc định hướng chính trị tư tưởng cho sinh viên, thông qua tiến trình đào tạo trang bị cho họ hệ thống lí luận của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối quan điểm của Đảng; yêu cầu phát triển đất nước và nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới. Cần định hướng các giá trị đạo đức đúng đắn cho sinh viên, lấy đó làm nền tảng để hình thành  động cơ, mục đích hoạt động nghề nghiệp đúng đắn cho họ. Quan tâm giáo dục, động viên giúp sinh viên tu dưỡng, rèn luyện để có lối sống và phong cách sống lành mạnh, giải quyết tốt mối quan hệ giữa cá nhân và tập thể; giúp họ thấy rõ trách nhiệm của bản thân đối với gia đình và xã hội, có ý thức đấu tranh bảo vệ các giá trị chân chính, đích thực và loại bỏ các giá trị lỗi thời, lạc hậu. Mặt khác, cũng cần tổ chức thường xuyên và có hiệu quả các hoạt động hướng nghiệp trong nhà trường. Tuyên truyền, giáo dục truyền thống của nhà trường, của từng ngành học để khơi dậy niềm tự hào nghề nghiệp trong sinh viên qua đó giúp họ hình thành hoài bão, ước mơ và tinh thần vượt khó để khẳng định giá trị nghề nghiệp của chính mình.

Hai là, quan tâm bổ sung, hiện đại hóa nội dung đào tạo cho phù hợp với sự phát triển của từng lĩnh vực, từng ngành học

Bổ sung, hiện đại hoá nội dung đào tạo thực chất là tạo lập hệ thống thông tin, tri thức cho nội dung đào tạo phù hợp với tình hình thực tiễn, sự vận động, phát triển của các ngành nghề và trình độ phát triển của khoa học, công nghệ hiện đại. Trong bổ sung, hiện đại hóa nội dung đào tạo cần coi trọng giải quyết tốt mối quan hệ giữa sự phát triển của những thành tựu khoa học hiện đại với định hướng giá trị nghề nghiệp của sinh viên. Nói cách khác, việc xây dựng, xác lập nội dung đào tạo cần lựa chọn những vấn đề, những yếu tố mới phản ánh được khuynh hướng phát triển khách quan của khoa học và từng lĩnh vực, ngành học. Những nội dung đào tạo được bổ sung, hiện đại hóa phải tập trung bảo đảm được hệ thống tri thức, kinh nghiệm, kĩ xảo, kĩ năng nghề nghiệp và hướng vào việc hình thành cho sinh viên những phẩm chất nhân cách cần thiết đáp ứng yêu cầu của nghề nghiệp và xã hội. Đồng thời trong việc bổ sung, hiện đại hóa nội dung đào tạo hiện nay cũng cần phải tăng cường tính thực tiễn, thời gian thực hành nghề nghiệp cho sinh viên, đây là một trong những biện pháp quan trọng giúp sinh viên nắm vững tri thức, hình thành kĩ xảo, kĩ năng nghề nghiệp một cách nhanh chóng và vững chắc.

Ba là, phát huy vai trò của đội ngũ cán bộ, giảng viên và môi trường văn hóa sư phạm trong các nhà trường

 Đây là một giải pháp hết sức quan trọng trong việc định hướng giá trị nghề nghiệp cho sinh viên bởi đội ngũ cán bộ, giảng viên từng lĩnh vực, ngành học chính là những người tiêu biểu cho lý tưởng nghề nghiệp của sinh viên. Sự say mê, hứng thú, tận tâm với công việc, lối sống mẫu mực và niềm tin nghề nghiệp của họ có sức thuyết phục to lớn đối với sinh viên. Là những chủ thể giáo dục trực tiếp tương tác với sinh viên, những người cán bộ, giảng viên có năng lực và phẩm chất đạo đức tốt sẽ phát huy được tác dụng to lớn trong việc làm gương, hướng dẫn hành động, điều chỉnh quá trình định hướng giá trị nghề nghiệp cho sinh viên. Mặt khác, cũng cần phải coi trọng phát huy vai trò của môi trường văn hóa sư phạm trong các nhà trường bởi đây là môi trường tác động trực tiếp, toàn diện nhất tới định hướng giá trị nghề nghiệp cho sinh viên. Việc xây dựng môi trường văn hóa ở các nhà trường hiện nay cần phải căn cứ vào đặc điểm, điều kiện và yêu cầu, nhiệm vụ của từng nhà trường. Hơn nữa, cũng cần phát huy tốt vai trò của các tổ chức đảng, tổ chức đoàn thanh niên, hội sinh viên... trong việc giáo dục, rèn luyện sinh viên, động viên họ tham gia xây dựng môi trường sư phạm lành mạnh, dân chủ, đoàn kết, biết tôn trọng mọi người và tôn trọng chính nghề nghiệp mà bản thân mình đang lựa chọn.

Bốn là, phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của sinh  viên trong quá trình học tập, rèn luyện ở các nhà trường và tham gia các hoạt động xã hội

Với tư cách vừa là đối tượng, vừa là chủ thể của định hướng giá trị. Định hướng giá trị nghề nghiệp của sinh viên được hình thành và phát triển thông qua chính hoạt động học tập, rèn luyện ở nhà trường và các hoạt động thực tiễn xã hội khác. Do vậy, trong quá trình định hướng giá trị nghề nghiệp cho sinh viên cần phải quan tâm phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của họ trong mọi hoạt động. Việc phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của sinh viên có được thực hiện tốt hay không có vai trò rất quan trọng của nhà trường. Thông qua các hoạt động phong phú, đa dạng, hấp dẫn do nhà trường tổ chức, người sinh viên sẽ thể hiện đầy đủ vai trò chủ thể tích cực của mình. Những hoạt động đa dạng của nhà trường với tính định hướng rõ ràng cũng sẽ giúp sinh viên hình thành động cơ, mục đích học tập đúng đắn, phát triển nhận thức, bồi dưỡng tình cảm, củng cố niềm tin và xây dựng ý chí quyết tâm theo đuổi ngành nghề đã lựa chọn. Đó chính là cơ sở tạo ra động lực thúc đẩy người học ra sức nỗ lực để từng bước chiếm lĩnh các mục tiêu của tiến trình đào tạo đồng thời khẳng ngày một rõ hơn xu hướng nghề nghiệp của mình.

Năm là, coi trọng nâng cao chất lượng thi tuyển sinh đại học, cao đẳng

Chất lượng thi tuyển sinh vào các trường đại học, cao đẳng là nhân tố quan trọng tác động trực tiếp đến định hướng giá trị nghề nghiệp của sinh viên trong quá trình đào tạo. Nó không chỉ là sự thể hiện thị hiếu, nhu cầu đối với từng ngành, nghề đào tạo mà còn là nhân tố tác động mạnh mẽ tới ý thức, động cơ học tập, hứng thú nghề nghiệp và ý chí quyết tâm học tập, rèn luyện của người học sau khi đã vào trường. Để nâng cao chất lượng thi tuyển sinh đại học, cao đẳng hiện nay, đòi hỏi phải có sự quan tâm của toàn xã hội, sự kết hợp của nhiều cơ quan, ban ngành có liên quan trong đó có vai trò rất quan trọng của các trường đại học và cao đẳng. Trong quá trình tuyển sinh các nhà trường cần phải nghiên cứu, cân nhắc kĩ số lượng chỉ tiêu cho phù hợp trên cơ sở nhu cầu thực tiễn của từng ngành nghề, lĩnh vực mà xã hội đang cần. Khâu thi tuyển phải bảo đảm khách quan, trung thực, chính xác, tránh những biểu hiện tiêu cực trong thi cử, qua đó lựa chọn đúng đắn những thí sinh có đủ kiến thức, sức khoẻ, có xu hướng nghề nghiệp rõ ràng. Đây chính là tiền đề đầu tiên có ý nghĩa quan trọng để góp phần nâng cao chất lượng giáo dục đào tạo nói chung cũng như chất lượng định hướng giá trị nghề nghiệp nói riêng cho sinh viên hiện nay./.