CÁC YẾU TỐ LIÊN
QUAN ĐẾN HIỆU ỨNG TỪ THÔNG TIN SAI LỆCH VỀ “ĐIỂM NÓNG” TRÊN MẠNG XÃ HỘI
Trong bối cảnh hiện nay, khi các thế lực thù
địch tìm mọi cách chống phá Đảng, Nhà nước ta, phá hoại khối đại đoàn kết dân
tộc thì mạng xã hội là công cụ được chúng tận dụng triệt để với thủ đoạn đưa
thông tin sai lệch, xuyên tạc nhằm tác động vào tâm lý đám đông, lôi kéo sự
quan tâm tới các “điểm nóng” chính trị - xã hội. Bài viết nhận diện các yếu tố
tác động đến ảnh hưởng của thông tin sai lệch, xuyên tạc trên mạng xã hội đến
tâm lý đám đông người dân tại các “điểm nóng” chính trị - xã hội ở nước ta hiện
nay, từ đó, có biện pháp phòng ngừa, xử lý, loại bỏ các tác động tiêu cực một
cách hữu hiệu.
1. Các yếu tố khách quan
Những tiến bộ khoa học, kỹ thuật và công nghệ
trong thế kỷ XXI đã tạo các điều kiện cần thiết cho việc mở rộng phạm vi ảnh
hưởng của thông tin. Các siêu lộ thông tin dữ liệu, với sự hỗ trợ của vệ tinh
địa tĩnh, mạng cáp quang, đặc biệt là mạng xã hội đã nối liền hơn 200 quốc gia
và vùng lãnh thổ trên khắp thế giới. Một sự kiện của một gia đình, dòng họ, cá
nhân, tổ chức... có thể nhanh chóng trở thành sự kiện được quan tâm của toàn xã
hội, của cả cộng đồng, thậm chí ở quy mô toàn cầu.
Đến quý I năm 2020, Việt Nam đã có 65 triệu
người dùng mạng xã hội, chiếm 70,1% dân số, phần lớn nằm trong độ tuổi vị thành
niên và độ tuổi vàng của lực lượng lao động. Sự mở rộng thị trường tiếp nhận
thông tin đồng nghĩa với mở rộng phạm vi ảnh hưởng của thông tin nói chung,
thông tin xấu độc liên quan đến các “điểm nóng” nói riêng, từ đó tạo ra những
ảnh hưởng về tâm lý đám đông ở chiều cạnh tiêu cực.
Mạng xã hội, các phương tiện truyền thông trên
internet tạo điều kiện để nguồn tin có mặt ở khắp mọi nơi và việc nắm bắt thông
tin, thổi phồng thông tin xấu độc trở nên dễ dàng. Một số “điểm nóng” diễn ra
vài năm gần đây do các phần tử chống đối Đảng, Nhà nước ta lợi dụng thổi phồng,
gây tâm lý hoang mang, lo ngại, hoặc kích động đám đông đi theo những hành vi
sai trái bị định hướng bởi các thế lực thù địch. Những yếu tố liên quan đến hậu
quả tác động từ thông tin xấu độc, sai lệch trên mạng xã hội đó là:
Tác động của môi trường chính trị. Môi trường
chính trị thường gồm ba bộ phận hợp thành: chính đảng, nhà nước và tổ chức xã
hội. “Thành phần quan trọng của môi trường chính trị trong nước là hệ thống thể
chế chứa đựng các văn bản quy phạm xác định vai trò, vị trí, nhiệm vụ, quyền
hạn của chính đảng, nhà nước và tổ chức xã hội trong mối quan hệ lẫn nhau giữa
ba bộ phận này. Môi trường chính trị trong nước hàm chứa cả những tập quán
truyền thống, văn hóa chính trị, ý thức công dân... là những yếu tố khó nhận
dạng nhưng có vai trò, sức ảnh hưởng không kém phần quan trọng”(1).
Môi trường chính trị có ảnh hưởng trực tiếp
hoặc gián tiếp đến hậu quả tác động của thông tin sai lệch, xuyên tạc trên mạng
xã hội. Đó chính là việc sử dụng quyền lực nhà nước để đạt được mục tiêu quản
lý xã hội, thể hiện rõ nhất ở việc thiết lập hành lang pháp lý quốc gia, làm cơ
sở pháp lý để xử lý thông tin sai lệch, xuyên tạc nói chung và thông tin sai lệch,
xuyên tạc trên mạng xã hội về các “điểm nóng” nói riêng.
Tại Việt Nam, Luật An ninh mạng được Quốc hội
thông qua vào tháng 6-2018 quy định nguyên tắc, biện pháp bảo vệ an ninh mạng;
quy định các hành vi bị nghiêm cấm về an ninh mạng; xử lý vi phạm pháp luật về
an ninh mạng; phòng ngừa, xử lý thông tin trên không gian mạng có nội dung
tuyên truyền chống Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam; phòng, chống
tấn công, khủng bố mạng; phòng ngừa, xử lý tình huống nguy hiểm về an ninh
mạng; đấu tranh bảo vệ an ninh mạng...
Thực hiện tốt Luật An ninh mạng sẽ đáp ứng tốt
“yêu cầu của công tác an ninh mạng trong bảo vệ an ninh quốc gia, bảo đảm trật
tự an toàn xã hội; phòng ngừa, ứng phó với các nguy cơ đe dọa an ninh mạng;
khắc phục tồn tại, hạn chế liên quan bảo vệ an ninh mạng; thể chế hóa đầy đủ,
kịp thời các chủ trương, đường lối của Đảng về an ninh mạng; bảo đảm sự phù hợp
với quy định của Hiến pháp năm 2013 về quyền con người, quyền cơ bản của công
dân và bảo vệ Tổ quốc, sự phù hợp với thông lệ quốc tế”(2).
Cùng với Luật An ninh mạng, Nhà nước ta đã ban
hành nhiều chủ trương, chính sách nhằm ngăn chặn, phòng chống thông tin sai
lệch, xuyên tạc trên mạng xã hội: Nghị định số 72/2013/NĐ-CP của Chính phủ ngày
15-7-2013 về quản lý, cung cấp, sử dụng dịch vụ internet và thông tin trên
mạng; Nghị định số 27/2018/NĐ-CP của Chính phủ ngày 1-3-2018 về sửa đổi, bổ
sung một số điều của Nghị định số 72/2013/NĐ-CP... Bên cạnh đó là hệ thống các
luật trong nhiều lĩnh vực như Luật Báo chí, Luật Xuất bản, Luật Phổ biến và
cung cấp thông tin, Luật Phổ biến giáo dục pháp luật... Bộ luật Hình sự cũng
đưa ra quy định để xử phạt các trường hợp cấu thành vi phạm trong sử dụng thông
tin trên mạng xã hội. Những loại thông tin sai lệch, xuyên tạc - tùy theo tính
chất, mức độ vi phạm, sẽ bị xử lý vi phạm hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm
hình sự.
Các tổ chức chính trị - xã hội đã tham gia rất
tích cực trong cuộc đấu tranh ngăn chặn, phòng chống thông tin sai lệch, xuyên
tạc trên mạng xã hội có liên quan đến các “điểm nóng”.
Vai trò của hệ thống chính trị rất quan trọng
đối với ngăn chặn hậu quả của thông tin xấu, độc. Thực tế cho thấy, ở đâu hệ
thống chính trị thực sự trong sạch, vững mạnh thì ở đó không có điểm nóng và
không bị tác động bởi thông tin từ các điểm nóng. Cán bộ, công chức, viên chức
hệ thống chính trị giữ vững đạo đức, gương mẫu, có năng lực chuyên môn, nghiệp
vụ, có năng lực giải quyết tốt công việc thì ở đó yên dân. Nếu người đứng đầu
gương mẫu, thượng tôn pháp luật, nói đi đôi với làm, v.v.. thì công tác chỉ đạo,
điều hành, quản lý nhà nước có hiệu lực, hiệu quả cao, không để xảy ra “điểm
nóng” phức tạp.
Như vậy, chính sách, chế tài đủ mạnh, xử lý đủ
nghiêm, kịp thời và có sức răn đe, hàng rào kỹ thuật công nghệ được thiết lập
đủ tiên tiến, hiện đại, sẽ hạn chế đến mức thấp nhất tình trạng cố tình đưa
thông tin sai lệch, xuyên tạc trên mạng xã hội.
Yếu tố kinh tế - xã hội. Môi trường kinh tế -
xã hội là bối cảnh diễn ra các hoạt động tuyên truyền, ảnh hưởng đến đời sống
vật chất và tinh thần, tâm lý của người dân. Các thế lực thù địch thường lợi
dụng kinh tế để làm phức tạp tình hình, lung lạc tâm lý đám đông, nhất là khi
người dân ở điều kiện kinh tế kém phát triển, môi trường dân sinh yếu, dễ bị
đứt gãy bởi xâm lấn ngoại vi. Không ít trường hợp vì người dân thiếu hiểu biết,
đời sống kinh tế khó khăn, kẻ thù lấy vật chất dụ dỗ đã dễ dàng bị mua chuộc mà
thay đổi thái độ, hành vi. Vì vậy, để hạn chế tác động tiêu cực của thông tin
sai lệch, xuyên tạc, vấn đề mấu chốt là phát triển kinh tế, cải thiện điều kiện
dân sinh, bảo đảm cho người dân có cuộc sống tốt đẹp.
Tác động của môi trường văn hóa - xã hội. Văn
hóa được cụ thể hóa thành hệ thống các giá trị, chuẩn mực, quy tắc ứng xử, các
biểu tượng... mà cá nhân, cộng đồng, tộc người, dân tộc theo đuổi, tuân thủ và
tôn trọng. Người dân tuân thủ những giá trị đạo đức và pháp luật, có tri thức,
hiểu biết, thì sẽ hạn chế được tác động tiêu cực từ các luồng thông tin xấu
độc, xuyên tạc trên mạng xã hội. Ngược lại, nếu người dân không tuân thủ luật
pháp, các giá trị đạo đức, thiếu hiểu biết sẽ dễ dàng bị sa ngã, hoặc có niềm
tin mù quáng.
Vì vậy, cần phải tăng cường vốn văn hóa cho
đại chúng bằng cách tăng cường giáo dục tri thức, hiểu biết về thế giới quan,
nhân sinh quan, giúp người dân nhận diện kịp thời âm mưu, thủ đoạn của các thế
lực thù địch, các phần tử phản động, nhận rõ đâu là thông tin phải, trái, xấu,
độc để biết cách phòng tránh, miễn nhiễm. Cùng với đó, công tác giáo dục, thông
tin tuyên truyền về pháp luật phải được đề cao. Chú trọng tuyên truyền đạo đức,
hành vi ứng xử chuẩn mực văn hóa.
Tác động của khoa học công nghệ và Cách mạng
công nghiệp 4.0. Dựa trên thế mạnh của không gian mạng, hoạt động tuyên truyền
được các thế lực thù địch tận dụng triệt để, tạo nên sự nhiễu loạn thông tin
trong xã hội với mưu toan làm cho nhân dân dao động về tư tưởng, mất phương
hướng. Các thế lực thù địch lập hàng loạt trang thông tin, blog có nội dung lôi
kéo, kích động, chống phá nền tảng tư tưởng, đường lối, quan điểm và vai trò
lãnh đạo của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước Việt Nam, làm phức tạp
thêm các “điểm nóng”. “Các trang tin này được thiết kế sử dụng tiếng Việt với
nhiều hình thức thông tin hấp dẫn, nhằm thu hút, lôi kéo người truy cập, lợi
dụng vào đó để cài các thông tin có tính chất phản động, chống đối để gieo rắc
sự hoài nghi trong xã hội, nhất là trước các vấn đề có tính nhạy cảm, làm cho
mỗi người dân, đặc biệt là thế hệ trẻ dễ có cái nhìn lệch lạc về lịch sử, xã
hội và chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; từ
đó, bị lung lạc niềm tin và có những hành động đi ngược lại lợi ích của quốc
gia, dân tộc”(3).
Vì vậy, Đảng, Nhà nước cần tích cực động viên,
khuyến nghị sự tham gia của toàn dân, các cấp, các ngành vào cuộc chiến chống
thông tin sai lệch, xuyên tạc trên mạng xã hội. Phải xây dựng được lực lượng
chuyên trách, có trình độ cao, thành thạo về công nghệ thông tin, có khả năng
làm chủ các phương tiện kỹ thuật hiện đại, sử dụng tốt ngoại ngữ để thu thập,
tiếp nhận và xử lý nhanh chóng các thông tin, tình huống đặt ra.
Tăng cường vai trò quản lý của Nhà nước trong
thúc đẩy trách nhiệm của các tổ chức và từng cá nhân tuân thủ Luật An ninh mạng
và các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan. Cơ quan chức năng cần chủ động
sử dụng các biện pháp kỹ thuật, nghiệp vụ để nhận diện, ngăn chặn, bóc gỡ các
thông tin, tài liệu có nội dung phản động do các thế lực thù địch tuyên truyền,
tán phát trên không gian mạng; quản lý chặt chẽ, đúng quy định việc truy cập,
khai thác thông tin trên mạng xã hội, internet, phòng ngừa lộ, lọt thông tin bí
mật nhà nước, thông tin các điểm nóng chính trị mà các thế lực thù địch có thể
lợi dụng để xuyên tạc, chống phá.
2. Các yếu tố chủ quan
Trình độ nhận thức. Trình độ nhận thức có ảnh
hưởng đến tâm lý tiếp nhận, và kéo theo đó là hành vi của người dân khi có
“điểm nóng” xảy ra.
Thông thường, khi một “điểm nóng” xuất hiện,
người dân với nhận thức thông thường kết hợp kinh nghiệm để quan sát diễn biến
sự việc với tất cả các đặc điểm chi tiết cụ thể và những sắc thái của sự việc.
Có người có khả năng suy luận về bản chất sự việc, so sánh sự việc này với sự
việc đã từng xảy ra... Đó là trình độ nhận thức của những người có trình độ học
vấn thấp, không có nhiều kênh thông tin để tiếp cận, không phân biệt được đâu
là thông tin thật, giả, đúng sai, không am hiểu chính sách, pháp luật... Do
vậy, dễ bị lôi kéo, tác động bởi thông tin sai lệch, xuyên tạc trên mạng xã
hội, hùa theo tâm lý đám đông mang tính tiêu cực.
Những người có trình độ nhận thức lý luận khoa
học, sẽ phân tích bản chất, quy luật của sự vật, hiện tượng, đúc rút, kiểm
nghiệm lý luận; tổng kết, khái quát lại để định hướng nhận thức, thái độ, hành
vi cho cộng đồng xã hội. Những người có trình độ học vấn cao, có trình độ nhận
thức khoa học, nhạy cảm chính trị, hiểu biết pháp luật, có khả năng nhận diện
bản chất thực của vấn đề, có khả năng kiểm chứng thông tin và nguồn tin thật -
giả, đúng - sai nên ít bị ảnh hưởng, tác động tiêu cực bởi những thông tin sai
lệch, xuyên tạc trên mạng xã hội.
Do vậy, điều quan trọng là cần nâng cao kiến
thức xã hội về mọi mặt, để mỗi người dân nhận thức chính trị đúng đắn để xem
xét, tiếp cận thông tin một cách khách quan, đầy đủ, chính xác từ các nguồn
thông tin chính thức, tránh tiếp cận thông tin phiến diện, một chiều. Đảng, Nhà
nước cần tăng cường tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật, phản ứng nhanh
và đưa thông tin chính xác khi có sự việc, “điểm nóng” xảy ra.
Nhu cầu của công chúng. Các nhu cầu xã hội đan
xen với nhu cầu vật chất, tinh thần và nhu cầu cảm xúc. Bên cạnh nhu cầu giáo
dục, tôn giáo, giải trí và tiếp cận thông tin, con người còn có nhu cầu được
thuộc về và được chấp nhận trong một nhóm xã hội nào đó. Từ thực tế nhu cầu đó,
đám đông dễ dàng hình thành. Tham gia vào đám đông, mỗi người lại có nhu cầu
được thể hiện cảm xúc bản thân, được bộc lộ hành vi. Nếu nhận thức không đúng,
dễ dẫn dắt tâm lý đến nhu cầu thoả hiệp với cái sai, hoặc cái mà họ cho là đúng
(nhưng trên thực tế là sai), từ đó, dẫn đến hành vi sai lầm, thậm chí là vi
phạm đạo đức, pháp luật.
Để hạn chế tác động của thông tin sai lệch,
xuyên tạc trên mạng xã hội đối với tâm lý đám đông khi diễn ra các “điểm nóng”,
cần có các biện pháp hướng người dân nói chung, người dân ở các “điểm nóng” nói
riêng vào những nhu cầu, thị hiếu lành mạnh. Cần thiết thành lập những hội nhóm
tích cực trên mạng xã hội khi xảy ra “điểm nóng” ở từng địa phương để thu hút,
tập hợp người dân tham gia, tạo lực đối kháng, chống lại những đám đông tiêu
cực.
Thói quen tiếp cận thông tin của công chúng.
Sử dụng mạng xã hội thường xuyên để tiếp cận thông tin chính là một thói quen
của người dân thời đại chuyển đổi số hiện nay. Vì vậy, các phần tử phản động,
thế lực thù địch thường xuyên nghiên cứu thói quen sử dụng thông tin trên mạng
xã hội để tập trung mũi nhọn chống phá. Phổ biến nhất là mạng Facebook,
Youtube... và các trang blog để thu hút lượng truy cập nhằm tuyên truyền, lôi
kéo, tập hợp đám đông.
Về phía người dân, sẽ hình thành thói quen
tiếp nhận thông tin khác nhau. Có những người tiếp nhận thông tin thụ động,
không phản hồi ý kiến; ngược lại, có người tham gia tích cực vào hoạt động
truyền thông, trở thành chủ thể cung cấp thông tin. Có người tiếp nhận thông
tin chỉ để biết; nhiều người lại tiếp nhận với thói quen được làm theo, thực
hành theo... Nhiều người thích đọc, nghe, xem những thông tin giật gân, gây
sốc, gây tò mò; người khác lại quan tâm thông tin giải trí, tin chính trị - xã
hội... Có người luôn kiểm chứng thông tin, nhưng nhiều người dễ tin vào thông
tin xấu độc. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra, những người có trình độ học vấn thấp
thường dễ tin vào điều họ được tiếp nhận trên mạng hơn là người có trình độ học
vấn cao, bởi khả năng phân tích vấn đề, sự việc cũng như hiểu biết khoa học,
hiểu biết xã hội của họ hạn chế hơn.
Như vậy, khi có các “điểm nóng” chính trị - xã
hội, thói quen tiếp nhận thông tin sẽ dẫn đến các hành vi ứng xử khác biệt.
Việc nhận diện thói quen tiếp nhận của người dân cần được nghiên cứu kỹ lưỡng
qua các cuộc điều tra xã hội học nhằm có được các đánh giá toàn diện và từ đó
đưa ra những giải pháp phù hợp để hạn chế ảnh hưởng tiêu cực của thông tin xấu
độc, sai lệch, xuyên tạc trên mạng xã hội đối với tâm lý đám đông khi diễn ra
các “điểm nóng”.
Các yếu tố tâm lý xã hội khác (tâm lý tôn
giáo, tâm lý dân tộc). Tâm lý tôn giáo, tâm lý dân tộc cũng là yếu tố cần được
quan tâm trong giải quyết các xung đột xã hội. Những người có cùng tôn giáo,
tộc người, tín ngưỡng, đức tin, miền văn hóa, dễ cùng chung thái độ và hành vi
ứng xử khi có tình huống diễn ra.
Với sự đa dạng các loại hình tín ngưỡng, tôn
giáo, Việt Nam được ví như bảo tàng tôn giáo của thế giới. Để hạn chế tác động
tiêu cực của thông tin sai lệch, xuyên tạc đến đám đông khi diễn ra các xung
đột, “điểm nóng” chính trị - xã hội, các cấp, các ngành cần chú ý giải quyết
các mâu thuẫn tôn giáo, sắc tộc tại địa phương - nếu có, tăng cường tuyên
truyền để đồng bào dân tộc, đồng bào theo đạo sống tốt đời, đẹp đạo, tôn trọng
những giá trị văn hóa dân tộc.
__________________
Bài đăng trên Tạp chí Lý luận chính
trị số 8-2021
(1) PGS, TS Nguyễn Quốc Sửu: Môi
trường chính trị tác động đến quản lý nhà nước, http://xaydungdang.org.vn/Home/MagazineStory.aspx?mid=139&mzid=1511&ID=3389,
ngày 16-6-2020.
(2) Phương Thủy: Luật An ninh mạng
nhằm bảo vệ các giá trị, lợi ích, an ninh của đất nước,
http://cand.com.vn/Su-kien-Binh-luan-thoi-su/Luat-An-ninh-mang-nham-bao-ve-cac-gia-tri-loi-ich-an-ninh-cua-dat-nuoc-467621/,
ngày 23-11-2017.
(3) PGS, TS Nguyễn Đình Bắc: Đấu tranh
với thủ đoạn lợi dụng Cách mạng công nghiệp lần thứ tư để chống phá Đảng và Nhà
nước, http://tapchiqptd.vn/vi/phong-chong-dbhb-tu-dien-bien-tu-chuyen-hoa/dau-tranh-voi-thu-doan-loi-dung-cach
mang-cong-nghiep-lan-thu-tu-de-chong-pha-dang-va-nha-nuoc/15578.html, ngày
8-6-2020.
PGS, TS TRƯƠNG THỊ KIÊN
Học viện Báo chí và Tuyên truyền
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét