DÂN CHỦ HÌNH THỨC, DÂN CHỦ CỰC ĐOAN

Phạm Xuân

Dân chủ hình thức, kiểu thực hiện giản lược, ngang tắt, tước bỏ những giá trị đích thực của dân chủ, hoặc lợi dụng dân chủ để che đậy thực chất phi dân chủ, phản dân chủ của một chế độ nhà nước, một tổ chức hay cơ quan đại diện tổ chức, hoặc cá nhân người lãnh đạo, quản lý xã hội. Dân chủ hình thức có thể diễn ra trên các phạm vi: cả một chế độ chính trị - xã hội (chế độ dân chủ tư sản); hoặc tác phong, phương pháp công tác, cách thức tổ chức thực hiện dân chủ của tập thể, cá nhân người lãnh đạo, người chỉ huy đơn giản, quan liêu, đại khái, qua loa, việc làm không theo đúng quy chế.

Thực chất dân chủ hình thức là cách thức thực hiện trái với bản chất của dân chủ, là phi dân chủ, phản dân chủ; là sự lừa gạt quần chúng của bọn tư sản bóc lột; là biến tướng của lề thói gia trưởng, chuyên quyền, độc đoán của những phần tử cơ hội, thoái hóa, biến chất trong hàng ngũ đảng viên, cán bộ Nhà nước ta.

Trong công tác lãnh đạo, chỉ huy, quản lý, dân chủ hình thức thường có những biểu hiện:

- Chuẩn bị nghị quyết lãnh đạo đơn giản, sơ sài, thiếu thông tin, nội dung không đầy đủ, thiếu cụ thể; tập thể thảo luận qua loa, chiếu lệ, nhanh chóng, vội vàng biểu quyết thông qua; tổ chức thực hiện không theo quyết nghị của tập thể, mà theo chủ kiến của cá nhân.

- Nói và làm khác nhau, không nhất quán; có lấy ý kiến tập thể, ý kiến của quần chúng nhưng không phúc đáp rõ ràng, không có biện pháp giải quyết thỏa đáng.

- Tự phê bình và phê bình nể nang, chiếu lệ.

- Hữu khuynh trong xử lý kỷ luật; dân chủ không đi đôi với kỷ cương, không duy trì nghiêm kỷ luật.

Trong nội bộ ta, dân chủ hình thức thường nảy sinh khi trình độ năng lực của chủ thể lãnh đạo, chỉ huy non yếu. Vì vậy, cần phải thường xuyên bồi dưỡng nâng cao nhận thức trách nhiệm và năng lực thực thi dân chủ cho các chủ thể và quần chúng. Còn nếu chủ thể thực thi dân chủ thoái hóa biến chất, lợi dụng chức quyền vi phạm dân chủ thì phải xử lý theo đúng điều lệ của tổ chức, điều lệnh quân đội và Hiến pháp, pháp luật Nhà nước để kiên quyết đấu tranh khắc phục và loại trừ dân chủ hình thức ra khỏi đời sống xã hội, sinh hoạt và hoạt động của các tổ chức chính trị - xã hội; làm lành mạnh hóa chế độ dân chủ và đời sống chính trị của xã hội.

Dân chủ cực đoan, khuynh hướng tuyệt đối hóa tính quần chúng rộng rãi của chế độ dân chủ, là sự lợi dụng dân chủ để thực hiện mưu đồ chính trị của một cá nhân, một nhóm người hay một tổ chức nhằm làm vẩn đục, rối loạn nền dân chủ của xã hội dẫn đến mất ổn định an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội. Đây là một biểu hiện sa sút về chính trị tư tưởng và lỏng lẻo, rệu rã về tổ chức của đơn vị hoặc một tổ chức cụ thể. Thực chất đó là dân chủ giả danh, dân chủ không giới hạn, bất chấp kỷ luật, kỷ cương, hoặc không tính toán đầy đủ tình hình chính trị, xã hội cụ thể; khi bị các thế lực thù địch kích động, lợi dụng chống phá, dân chủ cực đoan sẽ gây phương hại đến lợi ích của chế độ, lợi ích quốc gia, dân tộc, thậm chí dẫn đến đổ bể bộ phận và tan rã cả chính thể.

Dân chủ cực đoan (khuynh hướng, chủ định, thái độ...) thường dựa trên những sự kiện, hiện tượng đang diễn ra trong xã hội và lạm dụng một số sơ hở trong chế định thực thi nền dân chủ để khuyếch trương, đòi hỏi phải dân chủ hơn nhằm bóp méo, biến dạng dân chủ, đẩy tới cực điểm của tâm lý tự do cực đoan, hư ảo, biến các tầng lớp dân cư trong xã hội trở thành sức ép xã hội cho sự lợi dụng của các mánh khóe chính trị. Dân chủ cực đoan hay sử dụng các cuộc mít tinh, biểu tình để biểu dương lực lượng, gây sức ép chính trị kết hợp sử dụng những hành vi vượt quá giới hạn cho phép của các chuẩn mực ứng xử, hành lang pháp lý, khi có thời cơ, tiến tới làm đổi màu, xóa bỏ nền dân chủ của chính thể.

Bài học lịch sử ở Liên Xô và các nước Đông Âu thập kỷ 90 của thế kỷ XX luôn luôn nhắc nhở chúng ta cần hết sức tỉnh táo, luôn nâng cao cảnh giác chính trị, không mắc bẫy “dân chủ hóa xã hội”, “dân chủ tối đa”, “dân chủ vô hạn độ” của các thế lực thù địch giăng ra để kích động, gây rối, phá bỏ chế độ dân chủ xã hội chủ nghĩa trên đất nước ta.