BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG LUÔN LÀ VẤN ĐỀ ĐƯỢC ĐẢNG VÀ NHÀ NƯỚC VIỆT NAM QUAN TÂM HÀNG ĐẦU

                                                     

Trong xu thế hội nhập và quốc tế hóa nền kinh tế thế giới đang diễn ra mạnh mẽ như hiện nay. Các quốc gia trên thế giới đều tận dụng mọi điều điện thuận lợi, vượt qua những khó khăn, thách thức của nền kinh tế thị trường để tập trung các nguồn lực cho phát triển kinh tế. Chính vì vậy, hiện nay có quan điểm cho rằng các nước chậm và đang phát triển, trong đó có Việt Nam chỉ quan tâm đến vấn đề phát triển kinh tế mà không quan tâm đến vấn đề bảo vệ môi trường.

Vậy trên thực tế có phải như vậy?

Là một thành viên có trách nhiệm, chúng ta đã sớm nhận thức được vai trò quan trọng của việc bảo vệ môi trường và đã gia nhập nhiều Công ước Quốc tế về bảo vệ môi trường như: Công ước Viên về bảo vệ tầng ô-zôn 1985 (gia nhập ngày 26/4/1994); Công ước khung của Liên Hợp Quốc về biến đổi khí hậu 1992 (gia nhập ngày 16/11/1994); Công ước về đa dạng sinh học 1992 (gia nhập ngày 16/11/1994) ...  Đây được coi là những minh chứng thể hiện rõ nhất cam kết và hành động mạnh mẽ của Việt Nam để cùng cộng đồng thế giới chung tay trong cuộc chiến bảo vệ môi trường, để hướng tới xây dựng một cuộc sống tốt đẹp hơn.

 Đồng thời, vấn đề bảo vệ môi trường ngày càng được Đảng và Nhà nước ta quan tâm, từng bước Luật hóa để đưa nó vào đời sống của nhân dân. Điều đó đã được ghi nhận trong các bản Hiến pháp năm 1980 và Hiến pháp năm 1992. Cụ thể như: tại Điều 36 Hiến pháp năm 1980, quy định: “Các cơ quan nhà nước, xí nghiệp, hợp tác xã, đơn vị vũ trang nhân dân và công dân đều có nghĩa vụ thực hiện chính sách bảo vệ, cải tạo và tái sinh các nguồn tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ và cải thiện môi trường sống”. Và Điều 29 Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2011) tiếp tục nhấn mạnh: “Cơ quan Nhà nước, đơn vị vũ trang, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, mọi cá nhân phải thực hiện các quy định của Nhà nước về sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên và bảo vệ môi trường. Nghiêm cấm mọi hành động làm suy kiệt tài nguyên và hủy hoại môi trường”.

Như vậy, thông qua những hiến định về vấn đề bảo vệ môi trường trong hai bản Hiến pháp năm 1980 và Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2011) có thể thấy, những quy định này của Nhà nước mới chỉ đề cập đến một khía cạnh nhỏ của vấn đề. Đó là, chỉ nói đến trách nhiệm của các cơ quan, đơn vị và người dân trong vấn đề bảo vệ môi trường mà chưa đề cập đến khía cạnh thứ hai rất quan trọng, là người dân được lợi gì về vấn đề bảo vệ môi trường. Như chúng ta đều biết trách nhiệm và quyền lợi phải đi song hành cùng nhau, khi quyền lợi của người dân được bảo đảm thì trách nhiệm của họ sẽ được đề cao. Chúng ta không thể đòi hỏi người dân phải có trách nhiệm đối với bảo vệ môi trường mà không đề cập đến quyền lợi được hưởng của họ, và cũng không thể điều chỉnh được hành vi của họ khi những người làm tốt không được biểu dương, khen thưởng, còn những người có hành vi phá hủy môi trường lại không bị lên án, xử phạt nghiêm minh.

Nhằm khắc phục những tồn tại, hạn chế của hai bản Hiến pháp trước, Hiến pháp năm 2013 ra đời đã có sự tiếp thu, chọn lọc những quy định phù hợp của pháp luật quốc tế, đồng thời thể chế hóa quan điểm của Đảng, Nhà nước về quyền con người, coi con người là chủ thể, là động lực quan trọng của sự phát triển đất nước. Với quy định: “Mọi người có quyền được sống trong môi trường trong lành và có nghĩa vụ bảo vệ môi trường”[1] là một bước tiến lớn, thể hiện việc mở rộng và phát triển quyền con người, phản ảnh kết quả của quá trình đổi mới từ tư tưởng, nhận thức đến hành động của Đảng và Nhà nước ta mà trực tiếp là các cơ quan lập pháp từ trung ương đến địa phương. Mặt khác, thông qua đó cũng thể hiện sự quan tâm, trách nhiệm của Đảng, Nhà nước trong việc bảo đảm thực hiện quyền con người, quyền công dân, thừa nhận vấn đề bảo vệ môi trường chính là bảo vệ quyền con người, nâng cao chất lượng cuộc sống của chính họ.

Không dừng lại ở đó, với sự khẳng định "Tổ chức, cá nhân gây ô nhiễm môi trường, làm suy kiệt tài nguyên, thiên nhiên và suy giảm đa dạng sinh học phải sử lý nghiêm và có trách nhiệm khắc phục, bồi thường thiệt hại"[2]. Hiến pháp 2013 cũng phát triển hơn hai bản hiến pháp trước ở khía cạnh đưa ra được những biện pháp cụ thể, mang tích khả thi cao, đó là sử dụng công cụ lợi ích kinh tế để tác động, điều chỉnh hành vi của các tổ chức, cá nhân trong vấn đề bảo vệ môi trường.

Thể chế hóa các quy định của Hiến pháp, trong thời gian qua Nhà nước đã ban hành nhiều văn bản pháp luật và không ngừng hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật nhằm kịp thời điều chỉnh các quan hệ xã hội trong lĩnh vực môi trường, mà trước hết phải kể đến Luật Bảo vệ môi trường năm 1993 (sửa đổi, bổ sung năm 2005), Luật bảo vệ môi trường năm 2014. Bên cạnh đó, Bộ Chính trị, Chính phủ cũng đã ban hành nhiều chỉ thị, nghị quyết nhằm tăng cường sự lãnh đạo của Đảng trong lĩnh vực bảo vệ môi trường: Chỉ thị số 36 của Bộ Chính trị (năm 1998); Nghị quyết 41 NQ/TW ngày 15/11/2004 của Bộ Chính trị về bảo vệ môi trường trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước; Nghị định số 179/2013/NĐ- CP ngày 14/11/2013 Quy định về xử phạt hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường; Nghị định số 18/2015/NĐ-CP ngày 14/2/2015 Quy định về quy hoạch bảo vệ môi trường, đánh giá mục tiêu chiến lược, đánh giá tác động môi trường và kế hoạch bảo vệ môi trường … Những văn bản này thể hiện rõ quan điểm, đường lối nhất quán của Đảng, Nhà nước phù hợp với ý nguyện của nhân dân về đổi mới toàn diện, hội nhập quốc tế sâu rộng và phát triển bền vững, trong đó xem môi trường là một trong 3 trụ cột chính (kinh tế - xã hội - môi trường) để phát triển đất nước và bảo vệ quyền con người.

Như vậy có thể thấy vấn đề bảo vệ môi trường không chỉ là một đòi hỏi thiết thân, là nhân tố bảo đảm sức khỏe và nâng cao chất lượng cuộc sống của nhân dân, mà còn là quyền lợi và nghĩa vụ của mọi tổ chức, mọi gia đình và mỗi cá nhân, góp phần vào việc phát triển kinh tế, ổn định chính trị, an ninh quốc gia và thúc đẩy hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam.Trước tình hình đó, Đảng và Nhà nước ta đã và đang từng bước cố gắng để thực hiện trách nhiệm của mình trước nhân dân trong việc tạo dựng môi trường sống tốt hơn cho người dân. Hiện thực hóa và đưa Hiến pháp, pháp luật vào cuộc sống là cả một quá trình lâu dài, đi từ nhận thức đến hành động thực tiễn, đòi hỏi sự nỗ lực cố gắng của các cơ quan chức năng và sự ý thức cao của mỗi người dân để xây dựng cuộc sống"Cùng nhau tiêu dùng có trách nhiệm - Vì một trái đất bền vững"(Seven Billion Dreams. One Planet. Consume with Care).[3]

---

[1] Điều 43Hiến pháp năm 2013, được Quốc hội khóa XIII thông qua ngày 28/11/2013, tại kỳ họp thứ 6, và có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2014.

[2] Khoản 3, điều 63 Hiến pháp năm 2013

[3] Chủ đề ngày môi trường thế giới 5/6/2015.